ABC – Tháng 3, 2025
Trong căn phòng thí nghiệm nhỏ của Trường Đại học Công nghiệp TP.HCM, bốn sinh viên đang miệt mài với những mẫu bột trắng mịn. Đây không phải là một bài thực hành thông thường, mà là một dự án khởi nghiệp đầy tham vọng – biến vảy cá lóc, thứ phụ phẩm thường bị vứt bỏ, thành collagen chất lượng cao bằng công nghệ xanh.
Từ món ăn dân dã đến ý tưởng đột phá
Cá lóc nướng và cá lóc kho rim là đặc sản nổi tiếng của huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định. Theo thống kê không chính thức, mỗi ngày các quán ăn tại đây chế biến hàng trăm kilogram cá lóc, thải ra môi trường một lượng lớn vảy cá.
“Mình thường xuyên về quê và nhận thấy vảy cá lóc bị vứt bỏ rất nhiều,” Lê Thu Trang, trưởng nhóm dự án EcoScaleGen chia sẻ. “Trong khi đó, các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng vảy cá chứa hàm lượng collagen cao, đặc biệt là collagen loại I và III, rất có lợi cho sức khỏe và làm đẹp.”
Những nghiên cứu trước đây đã chứng minh collagen từ cá có cấu trúc phân tử nhỏ hơn, dễ hấp thu hơn collagen từ động vật có vú như bò và lợn. Tuy nhiên, các phương pháp chiết xuất thông thường thường sử dụng hóa chất như NaOH, HCl, hay EDTA, vừa gây ô nhiễm môi trường vừa tiềm ẩn nguy cơ không an toàn cho người sử dụng.
Đây chính là khoảng trống thị trường mà nhóm sinh viên muốn lấp đầy: một sản phẩm collagen hoàn toàn tự nhiên, được chiết xuất bằng phương pháp xanh.
Khi truyền thống gặp công nghệ hiện đại
Điểm độc đáo trong quy trình sản xuất của EcoScaleGen là việc thay thế hoàn toàn hóa chất bằng các nguyên liệu tự nhiên quen thuộc trong đời sống người Việt.
“Chúng mình sử dụng quả bồ kết thay cho NaOH để loại bỏ phi protein,” Nguyễn Phương Vi, thành viên nhóm giải thích. “Bồ kết chứa saponin, một hợp chất tự nhiên có khả năng tạo môi trường kiềm nhẹ khi hòa tan trong nước.”
Trong bước tách khoáng, nhóm sử dụng acid lactic có trong nước dưa cải muối chua thay cho EDTA và HCl. Cuối cùng, acid citric từ chanh được dùng để chiết xuất collagen thay cho acid acetic.
Nhưng không dừng lại ở đó, nhóm còn ứng dụng công nghệ nano để tạo ra các hạt collagen siêu nhỏ, giúp tăng khả năng hấp thu của cơ thể. Các kỹ thuật vật lý như nghiền, phun sấy được sử dụng để phá vỡ cấu trúc phân tử collagen thành các hạt nano có kích thước đồng đều.
“Khi một vật liệu được nghiền nhỏ thành các hạt nano, diện tích bề mặt tiếp xúc của nó tăng lên đáng kể,” TS. Bùi Hồng Quân chia sẻ. “Điều này giúp gia tăng tối đa khả năng phản ứng, hấp thụ và các tính chất khác của vật liệu.”
Không chỉ là làm đẹp
Collagen từ vảy cá lóc không chỉ giúp làm đẹp da mà còn có nhiều lợi ích sức khỏe khác.
“Nghiên cứu cho thấy collagen từ cá có tác dụng tốt trong việc cải thiện sức khỏe xương khớp, hỗ trợ phục hồi vết thương, và tăng cường sức khỏe não bộ và tim mạch,” ThS Lưu Huyền Trang, giảng viên hướng dẫn cho biết.
Dựa trên nhu cầu đa dạng của người dùng, sản phẩm được phát triển với ba dạng bào chế: bột collagen tinh khiết, viên nén và dạng nước uống bổ sung vitamin và khoáng chất.
Hơn cả một dự án kinh doanh
Nguyễn Nhật Uyên, thành viên phụ trách kinh doanh chia sẻ: “EcoScaleGen không chỉ nhắm đến lợi nhuận mà còn hướng đến ba mục tiêu phát triển bền vững: bảo vệ môi trường, tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương, và cung cấp sản phẩm chất lượng cao, an toàn cho người tiêu dùng.”
Theo kế hoạch, nếu dự án thành công, không chỉ vảy cá lóc mà nhiều loại phụ phẩm thủy sản khác cũng có thể được tận dụng theo mô hình tương tự.
“Chúng mình hy vọng sẽ quay về quê hương Bình Định để triển khai dự án, tạo thêm việc làm và thu nhập cho bà con địa phương,” Trang nói.
Trên thực tế, quy trình sản xuất của EcoScaleGen còn khá thủ công và cần nhiều bước cải tiến. Chi phí đầu tư ban đầu cũng không nhỏ. Tuy nhiên, với sự cố vấn của các chuyên gia đầu ngành và sự hỗ trợ từ trường đại học, dự án đã sẵn sàng bước vào giai đoạn hoàn thiện sản phẩm.
Đường Đến Thành Công
Sau ba tháng nghiên cứu miệt mài, dự án EcoScaleGen đã đoạt giải nhất cuộc thi “Ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo – Sinh viên Bình Định 2025”.
“Đây là động lực lớn để nhóm tiếp tục hoàn thiện sản phẩm,” TS. Bùi Hồng Quân nhận xét. “Tiềm năng thị trường của sản phẩm rất lớn, đặc biệt trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến các sản phẩm xanh, an toàn và bền vững.”
Theo ước tính, thị trường collagen toàn cầu năm 2024 đạt giá trị 8,4 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng trưởng với tốc độ 9% mỗi năm trong giai đoạn 2025-2030. Tại Việt Nam, nhu cầu về collagen cũng tăng mạnh, nhất là trong nhóm phụ nữ độ tuổi 25-50.
“Tuy còn nhiều thách thức phía trước, nhưng dự án có tính khả thi cao về mặt thương mại hóa,” Uyên tự tin. “EcoScaleGen không chỉ là một ý tưởng kinh doanh mà còn là một giải pháp bền vững cho ngành thủy sản Việt Nam.”
“Trường đại học Công nghiệp Tp.HCM là nơi nuôi dưỡng những ước mơ, hoài bão của các bạn trẻ”, TS. Bùi Hồng Quân cho biết. “Các bạn sinh viên được tham gia vào các dự án khởi nghiệp do giảng viên hướng dẫn để giải quyết những vấn đề thực tế gặp phải của doanh nghiệp và thực tiễn”.
Dự án của bốn sinh viên Bình Định là minh chứng cho thấy khoa học không chỉ tồn tại trong phòng thí nghiệm mà còn có thể giải quyết những vấn đề thực tiễn của cộng đồng. Và biết đâu, trong tương lai không xa, những vảy cá lóc vốn bị coi là rác thải sẽ trở thành nguồn tài nguyên quý giá cho một ngành công nghiệp xanh mới tại Việt Nam.